معماری گوتیک ، بررسی سبک و شیوه معماری گوتیک
بخشی از مطلب
وجه تسمیه : واژه گوتیک منسوت به گوتها ، اصطلاحی است از معماران عصر
رنسانس که به تحقیر به معماری قروم وسطایی اروپا به مرکزیت فرانسه اطلاق
کردند . واژه گوتیک ، صرفا برای معماری اطلاق نشده و لیکن چون معماری
گوتیک نسبت به سایر هنرها همانند تندیسگری و نقاشی ازاهمیت بیشتری برخوردار
بود ، به همین خاطر گوتیک را بیشتر مترادف با معماری دانسته
اند.
"سوژر" معتقد بود که باید کلیسایی ساخت که مملو از نور باشد ، و همین امر
در ایجاد پنجره های بزرگ کلیساهای گوتیک تاثیر بسزایی داشت . معماری:
این دوره معماری در اروپا طی سده های سیزدهم و چهاردهم شکل گرفت و شکل
گیری آن در این دو سده مراحلی را طی نموده است که به نظر می رسد میتوان
آنرا در سه دوره گوتیک آغازین ، گوتیک پیشرفته و پسین بررسی نمائیم .
الف ) گوتیک آغازین : معماری گوتیک در فرانسه البته با دوباره ساختن
کلیسای" سن دنی" پاریس آغاز شد واز قدیمی ترین بناهای عصر گوتیک محسوب می
گردد . با اینکه کلیسای" سن دنی" هم آثار رومانسک در آن مشهود است و هم
گوتیک ، لیک کلیسای دوره انتقال محسوب می شود
در در غلامگردشها و نمازخانه های کلیسای دیر سن دنی از طاق جناغی استفاده
شده است .تاق جناقی ، با توجه به وجود قوسهای متقاطع یا اریب در زیر طاق
گهواره ای خیلی آسان شناخته می شود ، این قوسها نقش آرماتور یا مسلح کننده
ای را دارند که به عنوان چهارچوبی برای استخوان بندی ساختمان عصر گوتیک
مورد استفاده قرار گرفته اند .
کلیسای لائون: در سال 1200 میلادی تکمیل گردید .تاق جناغی و قوس تیزه دار
محراب و جایگاه خوانندگان توسعه یافت و پلان کنونی آن نسبتا دراز و باریک
است و انتهای شرقی آن راستگوشه است .
در بندهای صحن این بنا ، طاقهای جناغی شش بخشی مشخص شده است . قوس بندی صحن
،بالکانه ، سه دهانه و ردیف پنجره های زیر گنبد ، هم از ویژگیهای
گوتیک اولیه است از جمله عناصر دیگر گوتیک آغازین این کلیسا ،پخ درگاهها و
پنجره ها و ساختمان باز و نورگیر برجهااست.
کلیسای نوتردام پاریس : در سال 1163 میلادی ساخته شد، که متعلق به سبک
گوتیک آغازین است ، کلیسا پنج راهرو قابل ملاحظه دارد ، صحن اصلی به روش
گوتیک آغازین چهاربخشی است و یک دهانه به شکل یک رشته نقشهای گل سرخی
دارد . ردیف پنجره های زیر گنبدی با پایین آوردن نقشهای گل سرخی
دارد ، سه دهانه تا حد بالای بالکانه ، پایین آورده شده اند .
معماری گوتیک آغازین ، دوره متمایز شدن از هنر رومانسک و خودسازی و تکامل
شیوه گوتیک است ، که نیمه دوم قرن دوازدهم میلادی را فرا گرفت و به
انگلستان نیز نفوذ یافت .
ب ) معماری گوتیک پیشرفته : در میانه سده سیزدهم معماری گوتیک به اوج
اعتلای خودرسید ، بلندی و سبکی کم سابقه و باریکی جزرها و نازکی دیوارها ،
کشیدگی برجها و مناره ها و تیزی سر مناره ها ، تکرار و تاکید قائمهای
ساختمانی ، سطح این دیوارها یشان سراسر از شیشه بندی منقوش پوشیده شده بود
تا نور بیشتری به فضای گسترده شبستان بتاباند . و نقش برجسته کاری از ردیف
هیکل کوچک اندام قدیسان بر قوسهای مکرر درگاههای ورودی و مشبک کاری
بر سنگ و تزیینات سطحی افزایش یافت ، و این همان تحولی بود که گوتیک "مشعشع
"نام گرفت .
درمعماری کلیسای جامع آمین و سنت پل در پاریس دو عنصر مهم معماری گوتیک به
شیوه ای بارز به کارگرفته شده : نخست عنصر ساختمانی که عبارت است از
جرزهای پشت بند، توام با پشت بند های معلق ( شمعهای شمشیری ) بر پاشده
در دو جانب بیرونی پیکر اصلی کلیسا برای پایداری در برابر رانش سقف بسیار
بلند و استحکام بخشیدن به بدنه نازک و سبک دیوارها ، و دیگر عنصر تزیینی که
عبارت است از گستردگی شیشه بند منقوش.
کلیسای شارتر : این کلیسا که از دو بازوی عرضی و طولی تشکیل یافته است ،در صحن اصلی دارای مفصل بندی قابل توجهی بود .
ویژگیهای گوتیک پشرفته در این است که1- با طراحی دیوار صحن ، نور بیشتری
از طریق ردیف پنجره های بزرگتر شده زیر تاق به درون صحن راه می یافت . 2-
استفاده از پشت بند های بازویی ، حذف بالکانه خطابه را از بالای راهروی
جانبی ممکن می ساخت . 3- در ردیف پنجره های زیر تاقی بر پنجرههای بزرگ زیر
قوس تاکید شده است . 4- استفاده از شیشه های منقوش و رنگی که با همه تلاش
به علت رنگی بودن شیشه ها ، داخل کلیسا ها تا حدودی تاریک هستند .
کلیسای آمین : در قرن 13 میلادی بنا شد . پلان آن از نقشه کلیسای" شارتر"
اقتباس شده است ، ارتفاع در آن سرگیجه آور بوده است ، سراسر دیوار در بالای
ردیف تاقی شبستان به صورت ردیف پنجره درآمده است . که تاکید بر عمودیت و
شفافیت را می توان در تحول طراحی نماها به شیوه گوتیک مترقی نیز جستجو کرد .
سبک مشعشع : نیمه اول سده سیزدهم میلادی ، دوره ای که معماری با
ظرافتکاری های با شکوه پدید آمد ، سبک" مشعشع" نام گرفته است و در
نیمه دوم قرن سیزدهم حکمفرما گردید ، مانند کلیسای « سنت شاپل » ،
این بنا در شهر پاریس قرار دارد . و در ابتدا قرار بود که به کاخ شاهی
متصل شود .در ساختمان سنت شاپل تحلیل رفتن دیوار و کوچک شدن
بدنه ستونها را شاهدیم . بیش از سه چهارم کل بنا را شیشه منقوش تشکیل می
دهد، هنوز شیشه های منقوش به رنگ گلسرخ و بنفش باقیمانده است . تاکید بر
نازکی و ظرافت هر چه بیشتر عناصر معماری و کنده کاری ظریف جزییات است .
کلیسای بووه : درقرن13 میلادی ساخته شد ، که در ان با استفاده از استخوان
بندی سنگی ، ارتفاع ساختمان را افزایش دادند . که ارتفاع آنرا به 47
متررساند ،همراه با تاقهای شش بخشی گوتیک آغازین .
ج ) معماری گوتیک پسین :"شعله آسا": در این زمان معمار گوتیک تلاش وسیعی در
جهت ایجاد قوسهای متقاطع داشت که فشار تاق را بدون واسطه سر ستونها،
مستقیما به پایه های بنا منتقل کند . پنجره های وسیعتری جای پنجره های
وسیع پیشین را گرفتند و شبکه های داخلی آن به صورت شعله های آتش در می آمد .
در حقیقت معماری گوتیک پسین عبور از معماری سبک مشعشع به گوتیک شعله آسا
بود و آن هم به علت استفاده از نقش و نگارهای نوک تیز چنین نامی به خود
گرفت . در قرن چهاردهم این مسئله وقوع یافت و این سبک در اواخر قرن پانزدهم
به اوج شکوفایی رسید .معماری نرماندی فرانسه ، از آثار سبک معماری شعله
آسا است ، کلیسای" سن مالکو" در شهر روان پایتخت نرماندی است ، که 54 متر
طول دارد و 5/22 متر ارتفاع آن است .سه درگاه ورودی با دو تاق نما در طرفین
آنها با یک قوس به طرف بیرون انحنا یافته است .
معماری گوتیک در کشورهای اروپایی:
معماری گوتیک در ایل دو فرانس متولد شد و دامنه نفوذش به سایر کشورهای
اروپایی کشیده شد. بر این اساس در هر یک از این کشورها معماری گوتیک دارای
ویژگی خاص است .
گوتیک در انگلستان : به سه مرحله :گوتیک نخستین ، گوتیک مزین وگوتیک قائم
تقسیم می شود . در معماری گوتیک آغازین در انگلستان پنجره های بسیار بلند و
نوک تیز و تاقیهایی به همین روش پدیدار شد که" سبک نیزه ای" نام گرفت .
ویژگیهای معماری گوتیک انگلستان در کلیسای" سالزبری" که در 1260 میلادی
ساخته شد،تجسم یافته است . پلان بنای سالزبری دارای دو بازوی عرضی ، یک
راهروی اصلی و دو دالان کناری است با استفاده از دیوارهای قطور . دارای
برجهای کوتاه و جرزهای افقی تورفتگی و سردرهای کوچک ورودی است . در نقوش
برجسته و نقش و نگارهای سه دهانه این کلیسا جزئیات بسیار زیادی ملاحظه می
شود .
معماری گوتیک در آلمان : معماری این ناحیه غیر مذهبی بودو اولین و بهترین آثار معماری گوتیک تیمچه های بزازان است.
کلیسای سنت الیزابت : از بناهای این دوره در آلمان است. راهروهای جانبی
بخش عمده ای از نقش حائل بندی لازم برای تاق مرکزی را انجام می دهند .
پشت بلند معلق دورتادور بنا به چشم نمی خورد و تا اندازه ای عاری از
تزیین به نظر می رسد . نور بیرون از شیشه های دو ردیف پنجره، داخل می شود .
معماری گوتیک در ایتالیا : بناهای با شکوهی نظیر کلیسای" میلان" را پدید
آوردند . کلیساهای « اورویتو » ، « سینا » ، « آسیزی » و «
فلورانس » آمیزه ای از سه هنر بیزانسی ، رومانسک و گوتیک بود .
ایتالیایی ها به علت داشتن اقلیم متفاوت از پنجره های بسیار بزرگ استفاده
نکردند و از پنجره های کوچک بهره بردند . به جای استفاده از پشت بند های
گوتیک ، دیوارهای ضخیم و کمربند های آهنی را ترجیح می دادند .
کلیسای فلورانس : در سال 1294 میلادی توسط « آرنولفودی کامبیو » آغاز گردید
. روی دیوار صرفا در نقاطی پنجره های روزنه مانند کوچکی تعبیه شده است
.سطوح دیوارهای برخی کلیساها ، با طرحهای هندسی مرمرنشان تزیین شده اند ،
صرف نظر از یک پنجره قوس جناغی و پوشیده بودن صحن کلیسا با تاقهای جناغی
عناصر بسیار اندکی می توان یافت که این ساختمان را ساختمانی گوتیک نشان دهد
.گنبد با آنکه در نظر دارای قوس جناغی است ، ولی تفاوت آشکاری با برجهای
محل تقاطع در کلیساهای دیگر گوتیک دارد . برج ناقوس کلیسا ی فلورانس که در
سال 1334 میلادی توسط جوتوی نقاش طراحی شد ، به شیوه ایتالیایی ، جدا از
کلیساقرار گرفته است ، این برج از پایه مستقل است . صحن آن بعدها بر مربع
متقاطع افزوده شده است ، در ایتالیای دوره گوتیک می توان به" کاخ مردم "در
شهر سینا و کاخ" دوگاله" در شهر ونیز اشاره کرد .
"کاخ مردم " به عنوان مرکز دنیوی اجتماع یعنی تالار شهر، به اندازه کلیسای
شهر موضوع غرور مردم به شمار می رفت و "کاخ سینا" بعنوان یک مسئله سیاسی
تحسین برانگیز دارای تقارن بیشتری نسبت به بناهای هم دوره اش بود . در یک
طرف آن برج رفیعی واقع است که همراه با برج ناقوس کلیسای فلورانس از نخستین
برجهای ناقوس در ایتالیا محسوب می شود و محل خبر رسانی مردم شهر در
روستاهای اطرافش بوده است .
پیکر تراشی در معماری گوتیک : پیکر تراشی گوتیک به طور کامل از کلیساهای
این دوره پدیدار شد و بر روی درهای غربی قرار گرفت . نقش برجسته های
گوتیک نسبت به پیکر تراشی رومانسک از تکامل بیشتری برخوردار بوده است .
پیکره های سردر غربی کلیسای" شارتر" که به صورت یک پارچه از کار درآمده
است بیانگر عظمت مسیح است . تولد ، معرفی مسیح در معبد و مسیح کودک در دامن
مریم در سمت راست و معراج مسیح بر سردر سمت راست کنده شده است . اوج پیکر
تراشی گوتیک را در برخی تندیس های کلیسای" رایمز" می توان دید ،
تندیس های گوتیک انعکاسی از عقاید و هنر مسیحی است . اواخر قرن سیزدهم خاصه
در آلمان اینگونه تندیس ها جنبه مذهبی شایانی یافت . مانند پیکره های مریم
و مسیح که به« پی تا »معروف است و غالبا چوبی است .
شیشه منقوش در معماری گوتیک ( ویترای ) :
اوج معماری گوتیک در پیکره تراشی و شیشه منقوش است زیرا در هیچ دوره ای از
شیشه با چنین مهارت و زیبایی استفاده نشده است . بهره از شیشه های رنگی در
اوایل قرن 14 میلادی برای تزیین پنجره های کلیسا به اوج خود رسید .
روش ویترای اینچنین است که شیشه را با دمیدن شکل می دادند یا درون غالبهای
با ضخامت های متغییر می فشردند و یا از میان غلطک می گذراندند، سپس شیشه
ورقی را می بریدند و به صورت قطعات چهار گوش در می آوردند و با تبدیل کردن
آنها به قطعات کوچکتر و چیدن شیشه ها روی میزصافی بر اساس طرح خاص و ریختن
سرب میان آنها شبکه های بزرگی از شیشه های رنگی برای نصب در قاب های پنجره
کلیسا آماده می شد . در دوره گوتیک شکل پنجره ها بر اساس شیشه های
منقوش دارای روندی تکاملی بوده است .
و.....
