اقوامی
که در سرزمین ایران می زیسته اند از دوران باستان گونه های بسیاری از
درختان و گلها و سبزه ها را می شناخته و با گل پیوندی پایدار داشته اند.
گیاهان در باغ های ایرانی با هدف ایجاد سایه، برداشت و تزئین کاشته می
شوند. حجم اصلی گیاهان متوجه درختان سایه دار و محصول دار است و گلها و
گیاهان تزئینی به میزان کمتری در باغ ها وجود دارند. گیاهان را می توان در
سه گروه تقسیم کرد که شامل درختان، بوته ها و گلهای تزئینی است.
درختان
برای ایجاد سایه در باغ های ایرانی از درختان سایه افکن مانند بید، چنار،
نارون و مانند آن استفاده شده است و برای کمک بیشتر به ایجاد سایه، گذرگاه
های باغ ها را باریک انتخاب نموده اند تا سایه درختان دو طرف همه سطح
گذرگاه ها را بپوشاند. در محورهای اصلی باغ، بیشتر از ردیف درختان سرو و
چنار استفاده شده است و نیز در موارد زیادی یک درمیان سرو و چنار کاشته شده
است. تغییر شکلی که درختان چنار در چهارفصل سال از نظر رنگ برگها و ریزش
آنها دارد در مجاورت درختان سرو که همواره برگ دارند و سبز رنگ هستند تنوع
زیادی در رنگ و طرح و حجم باغ ایران به وجود می آورد. این درختان بهار و
پاییز بسیار زیبایی دارند و در فصل زمستان وجود درختان سرو باغ را سرسبز
نگاه می دارد که این مسئله بستگی مستقیم به چگونگی آب و هوا و جنس زمین
دارد. در زمینهای رسی و شور خاک که چنار بار نمی آید، درختانی مثل تبریزی،
زبان گنجشک و کبودار می کاشته اند. درختان تبریزی که به سرعت رشد می کنند
چوبشان در ساختمان مورد استفاده قرار می گیرد اما درخت سرو به لحاظ زیبایی
دائمی و تناسب و کشیدگی اش محبوب مردم ایران است و شعرا در وصف آن بسیار
سروده اند و زیبایی آن را الگو قرار داده و با آن تشبیه کرده اند مانند قد
سرو. پیرامون استخر باغ را هم با درختانی مانند نارون و افرا و مورد و بید
شوریده و سرخ بید و ارغوان می پوشاندند و در حاشیه خیابانهای فرعی معمولا
توت فرنگی می کاشتند و نوغان داران از برگ این درخت استفاده می کردند.
کرت های دوسوی خیابان های باغ را که بیشتر به صورت چهار تخته آرایش می شد
با کانالهای میوه پر می کردند. در مناطق خشک غالبا سیب ترش و آلو سیاه و
انار و هلو و شفتالو و زردآلو هریک جداگانه در یک یا چند کرت نیدیک به هم
کاشته می شد. در کرتهای دورتر و پیرامون باغ، مو می کاشتند و بر دیوار قسمت
هایی از باغ داربستی می زدند و موهای سواره را برآن می انداختند. خیابان
کمربندی باغ و گوشه ها و پناه دیوارها به انجیر و سنجد و عناب اختصاص داشت.
درختان سایه دار و زمینی باغ های دوره صفویه که در کتاب ارشادالزراعه نام
برده شده مشک، بید، چنار، سفیدار ترکمنستانی، عرعر سمرقندی، کنده دال،
ارغوان و چند گونه دیگر است. در باغ های ایرانی فاصله میان محورهای موازی
معمولا تخته زمینی است که در برخی جاها برای کاشت گیاهان چهارفصلی از قبیل
اسپست که نوعی یونجه است و پژند اهلی که گیاهی خوشبو است استفاده می شود و
به آن میان کرت گویند و در بعضی دیگر در صورتی که زمین شیب دار باشد، مانند
باغ شاهزاده در ماهان، به ایجاد آبنما و آبشار اختصاص می یابد.
در میان کرت، بوته های بلند که چشم انداز ساختمان باغ را بپوشاند کاشته نمی
شده است. اسپست که از قدیم در باغهای ایرانی کاشته می شده چند سال می پاید
و از هنگامی که سر می زند تا آنگاه که گل می دهد و درو می شود زیبا و
خوشبو است و چشم انداز جلوی ساختمان را هم بی آنکه پیش دید را بگیرد می
آراید و زیبا می سازد.
بوته ها
این دسته از گیاهان باغ های ایرانی شامل انواع گل سرخ و انواع یاسها است.
همانطور که گفته شد محبوب ترین درخت نزد ایرانیان سرو است. گل سرخ محبوب
ترین گل باغ های ایرانی است به طوری که کلمه گل در فارسی معنی گل سرخ و هم
معنی مطلق گل را دارد. «گل سرخ» و «درخت سرو» از بدیع ترین ارکان اساسی باغ
های ایرانی به شمار می آیند.
گلهای بوته ای دیگر انواع یاسها هستند که از آن جمله می توان یاس سفید،
یاس بنفض، یاسمن، یاس زرد و غیره را نام برد. همچنین انوان نسترن ها از این
گروه می باشند. نقاشی انواع گلها نیز یکی از هنرهای مورد علاقه ایرانیان
بوده است و این هنر در دوران تیموری و صفوی رایج بوده و به ویژه در دوران
قاجار بیشتر معمول گردیده به طوری که روی جلد کتابهای و روی قلمدان ها را
با تصاویر گل نقاشی نموده اند (گل و مرغ).
گلهای تزیینی
گلهای تزیینی را بیشتر در باغچه های جلوی ساختمان، محور ورودی یا محورهای
اصلی که متوجه بناست می کاشتند. یونجه نیز به جای چمن امروزی محوطه ی بزرگ
زیر درختان و میان کرت را سرسبز نگه می داشته است. در بعضی باغ ها در قسمتی
از محوطه باغ به نام باغچه یا گلزار یا گلستان که معمولا نزدیک کوشک بود و
گاهی به جای استخر می ساختند فقط گل دستی می کاشتند. در اطراف گلزار نیز
ترشه (یا تریشه) یعنی باریکه یا حاشیه ای از 30 تا 70 سانتی متر می ساختند
و بعد از آن خرندی بود از آجر به شکل کلاغ پر که بسیار ساده ولی قشنگ بود.
و....
